Κρίση και μύθος της πράσινης ανάπτυξης

Πηγή: http://www.babylonia.gr/magazine

– Η Τρίτη βιομηχανική επανάσταση επενδύθηκε με έναν κολοσσιαίο καπιταλιστικό μύθο που έφτανε μέχρι την ουτοπική υπόσχεση της άρσης κάθε εκμετάλλευσης μέσω της τεχνολογίας!

– Οι κρίσεις διακυβέρνησης ρυθμίζονται από την εξουσία με την προσφυγή στο μύθο. Η δημιουργία πολιτικών μύθων λειτουργεί ως ανασύνθεση της συναίνεσης, παράγει καινούργια μοντέλα διακυβέρνησης ικανά να ασκούν τον κοινωνικό έλεγχο, όπου ο εξαναγκασμός δεν μπορεί ή δεν θέλει να φτάσει.

-Η απουσία ριζικών αλλαγών στην παγκόσμια παραγωγή είναι η μεγαλύτερη απόδειξη της ιδεολογικής κατασκευής του μύθου της πράσινης ανάπτυξης.

– Η ουδετερότητα της επιστήμης αποδεικνύεται για μια ακόμα φορά ένα τεράστιο ψέμα καθώς δισεκατομμύρια δολάρια επενδύονται από εταιρίες κολοσσούς σε επιστημονικές ομάδες που χρησιμοποιούν τα όποια επιστημονικά δεδομένα για να παράγουν εφιαλτικά σενάρια πέρα από κάθε επιστημονική μεθοδολογία και λογική.

Όπως έχει διεξοδικά περιγραφεί από τους περισσότερους αναλυτές, ο πυρήνας της σημερινής κρίσης εδράζεται στην ανικανότητα του καπιταλισμού να επενδύει συνεχώς στο φτηνό χρήμα διογκώνοντας περαιτέρω τη ραντιέρικη σφαίρα. Η επένδυση στην κατανάλωση χωρίς εισαγωγή καινοτομίας και αλλαγή του τεχνολογικού υποδείγματος, η προσφυγή στο φτηνό χρήμα για της τροφοδότηση της κατανάλωσης, δημιούργησαν συσσώρευση κεφαλαίου τέτοιου μεγέθους που η οικονομική ερημοποίηση της μεσαίας τάξης (κυρίως μέσω της καθολικής υποθήκευσης των εισοδημάτων στης) έκαναν την ατμομηχανή της κατανάλωσης να αγκομαχεί.

Η θεωρία των οικονομικών κύκλων του Kondratiev μας αποκαλύπτει από τις αρχές του αιώνα πως η οικονομική κρίση δεν αποτελεί το καρκίνωμα του καπιταλισμού, όπως πίστευε ο κλασικός μαρξισμός, αλλά αντίθετα αναγκαίο στάδιο για την αναγέννησή του. Κατά τον Kondratiev, αυτό που πυροδοτεί κάθε καινούργιο κύκλο ανάπτυξης είναι η εισαγωγή καινοτομίας. Η καινοτομία αλλάξει άρδην τη μορφή της παραγωγής αλλά και του ίδιου του προϊόντος μεταλλάσσοντας το κυρίαρχο τεχνολογικό παράδειγμα. Όποιος κλάδος της παραγωγής δεν μπορεί να προσαρμοστεί είναι αναγκασμένος σε κατάρρευση. Η εισαγωγή του νέου τεχνολογικού παραδείγματος δεν γίνεται βέβαια «φυσικά», δεν προκύπτει ως «κοινωνική αναγκαιότητα» και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι κάθε φορά που ο καπιταλισμός βρίσκεται σε κρίση μπορεί με την ίδια ευκολία να εισαγάγει καινοτομία ικανή να τον βγάλει από το τέλμα.

Η ίδια η Τρίτη Βιομηχανική επανάσταση, η επανάσταση του τεχνολογικού αυτοματισμού, της κυβερνητικής και των υπολογιστών, παρότι αποτέλεσε βασική αιτία για την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και για την οικονομική επέκταση του δυτικού καπιταλισμού στης χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, αποδείχθηκε μια τεράστια φούσκα. Καθώς, όχι μόνο δεν κατάφερε να φέρει τα πολυπόθητα αποτελέσματα που προοιώνιζαν οι θεριστικοί της, αλλά μέσα από μια πολύ μικρή περίοδο ανάκαμψης οδήγησε ξανά τον καπιταλισμό στην ύφεση, στην υπερχρέωση και στη δομική ανεργία. Παρόλα αυτά, η Τρίτη βιομηχανική επανάσταση επενδύθηκε με έναν κολοσσιαίο καπιταλιστικό μύθο που έφτανε μέχρι την ουτοπική υπόσχεση της άρσης κάθε εκμετάλλευσης μέσω της τεχνολογίας!

Τι κάνει όμως σήμερα ο καπιταλισμός μπροστά στην πρωτοφανή του κρίση; Το σίγουρο είναι πως δεν βρίσκεται μπροστά στο χείλος της κατάρρευσης. Και αυτό όχι μόνο γιατί καμία κυρίαρχη τάξη δεν αυτοκτονεί, αλλά και γιατί δεν είναι ορατός σήμερα κανένας συνολικός μετακαπιταλιστικός θεσμός ικανός να προβάλει ως αντίπαλο δέος. Η παρούσα οικονομική κρίση έχει αναμφίβολα ως αποτέλεσμα το τέλος των καπιταλιστικών υποσχέσεων και μαζί τη συνακόλουθη αμφισβήτηση των θεσμών διακυβέρνησης. Οι κρίσεις όμως διακυβέρνησης ρυθμίζονται από την εξουσία με την προσφυγή στο μύθο. Η δημιουργία πολιτικών μύθων λειτουργεί ως ανασύνθεση της συναίνεσης, παράγει καινούργια μοντέλα διακυβέρνησης ικανά να ασκούν τον κοινωνικό έλεγχο, όπου ο εξαναγκασμός δεν μπορεί ή δεν θέλει να φτάσει.

Ποιος είναι όμως ο νέος μύθος του καπιταλισμού; Κατά την άποψή μου, είναι η πράσινη ανάπτυξη. Σήμερα, η πράσινη οικονομία αντιπροτείνεται ως εναλλακτική λύση στα τεράστια οικονομικά, κοινωνικά και οικολογικά προβλήματα. Δεν είναι, όμως, τίποτα παραπάνω από την αλλαγή του τεχνολογικού παραδείγματος. Πρέπει σε αυτό το σημείο να τονίσουμε σε αντίθεση με παλαιότερες ιστορικές αλλαγές στο τεχνολογικό υπόδειγμα, δεν έχουμε εδώ την εισαγωγή καινοτομίας (που συνήθως συνοδεύει αυτές τις αλλαγές) αλλά τη συστηματική αναμόχλευση όλων των προϊόντων της παλαιάς βιομηχανίας έτσι ώστε να πωληθούν με… πράσινη συσκευασία. Η μεγαλύτερη απόδειξη της παραπάνω θέσης βρίσκεται στην ίδια την παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή. Σήμερα, σε αντίθεση με κάθε άλλη περίοδο κρίσης, δεν έχουμε την κατάρρευση κανενός κλάδους της παραδοσιακής βιομηχανίας –όπως συμβαίνει πάντα με την εισαγωγή καινοτομίας– αντίθετα παρατηρούμε τις ίδιες καπιταλιστικές πηγές πλούτου να παράγουν τα νέα προϊόντα. Οι ίδιες παραδοσιακές βιομηχανίες αυτοκινήτων λανσάρουν σήμερα υβριδικά αυτοκίνητα, οι πετρελαϊκές εταιρίες είναι οι πρώτες που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή υδρογόνου και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Με έναν σχεδόν μαγικό τρόπο, τα τζάμια των σπιτιών γίνονται πράσινα τζάμια, τα τηγάνια πράσινα τηγάνια, τα καλλυντικά πράσινα καλλυντικά, τα αρώματα πράσινα αρώματα, τα σπίτια πράσινα σπίτια, τα φράγματα πράσινα φράγματα, οι μπαταρίες πράσινες μπαταρίες, ενώ οι διαχρονικά ίδιοι καπιταλιστές αλογομούρηδες μας «πουλάνε»… πράσινα άλογα. Η απουσία ριζικών αλλαγών στην παγκόσμια παραγωγή είναι η μεγαλύτερη απόδειξη της ιδεολογικής κατασκευής του μύθου της πράσινης ανάπτυξης.

Το γεγονός ότι ο καπιταλισμός καταστρέφει τον πλανήτη σε βαθμό που η ζωή σε αυτόν δεν θα μπορεί πια να γίνεται με βιώσιμους όρους, το ότι χρειάζεται αλλαγή κατεύθυνσης σε παγκόσμιο επίπεδο προς μια πορεία που θα σέβεται το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει ο άνθρωπος είναι κάτι παραπάνω από εμφανές. Επειδή, όμως, η αλλαγή αυτή συντελείται υπό κεφαλαιοκρατικούς όρους, όρους δηλαδή όπου η ανθρώπινη εργασία παραμένει ακόμα εμπόρευμα που αγοράζεται και μεταπωλείται με κέρδος, είναι ακόλουθο να φέρει ακόμα μεγαλύτερη εκμετάλλευση και ανεργία καθώς και την πλήρη εργαλειοποίηση της φύσης.

Οι παραδοσιακές κερδοφόρες κρατικές βιομηχανίες παραγωγής ενέργειας –κατά απόλυτο κανόνα κερδοφόρες– αναγκάζονται σήμερα (στο όνομα δήθεν της πράσινης ανάπτυξης) να αγοράζουν ενέργεια από ιδιωτικές επιχειρήσεις που πουλάνε αέρα κοπανιστό από ανεμογεννήτριες που δεν ρυπαίνουν. Η επιβολή της Ευρωπαϊκής οδηγίας για την «απελευθέρωση» της αγοράς ενέργειας μετέτρεψε τη ΔΕΗ μέσα σε μια 2ετία από κερδοφόρα σε υπερχρεωμένη επιχείρηση. Οι κρατικές βιομηχανίες αποκλείονται δια νόμου από τον καπιταλιστικό ανταγωνισμό, οδηγούνται στον οικονομικό μαρασμό μετακυλώντας τα ελλείμματά τους στους καταναλωτές, απολύουν δεκάδες εργαζόμενους μέσα από συνεχή προγράμματα εξυγίανσης και εν τέλει πωλούνται σε ιδιώτες. Η πράσινη ανταγωνιστικότητα πάει έτσι χέρι-χέρι με τις πιο αντιδραστικές καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις στον τομέα της εργασίας.

Παράλληλα, έργα καταστροφής της φύσης (όπως π.χ. το φράγμα του Αχελώου) ονομάζονται πράσινα ενώ βιομηχανίες που παραδοσιακά ρυπαίνουν το περιβάλλον γίνονται πρέσβης καλής θέλησης της ανακύκλωσης, της αναδάσωσης και άλλων τέτοιων τραγελαφικών θεαμάτων. Με την πράσινη ανάπτυξη να γίνεται πια κυβερνητική πολιτική, η εξουσία ορίζει κατά το δοκούν τι πρέπει και πώς να αναπτυχθεί στο όνομα μια περιβαλλοντικής νομιμότητας ala cart. Μέσα στην κρίση και την ενδεχόμενη κατάρρευση προ των πυλών, η ελληνική κυβέρνηση υπόσχεται 30 δισ. ευρώ (ποσό μεγαλύτερο από το περίφημο έλλειμμα του 2009) για τη χρηματοδότηση πράσινων επενδύσεων για την πενταετία 2010-2015. Αλλά και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο η χειραγώγηση του αγροτικού τομέα μέσα από την πολιτική των επιδοτήσεων που οδήγησε για δεκαετίες στον πλήρη έλεγχο της παραγωγής από τις ευρωπαϊκές ελίτ, σήμερα καταδικάζει μια ολόκληρη τάξη σε μαρασμό περιορίζοντας τον αγροτικό πληθυσμό σε ποσοστά κάτω του 5%, σε ένα μοντέλο αγροτικής παραγωγής πλήρως βιομηχανοποιημένο, κεντρικά διευρυνόμενο και με μεγάλες κεφαλαιακές αποδόσεις για μια μικρή κάστα μεγαλοβιομηχάνων της υπαίθρου. Στόχος δεν είναι μόνο η διάλυση της μικρής ιδιοκτησίας –καθώς αυτό έχει γίνει πράξη εδώ και δεκαετίες ειδικά στη δυτική Ευρώπη– αλλά η πλήρης εργαλειοποίηση της φύσης. Δεν είναι λίγοι άλλωστε οι “επιστήμονες” που κραυγάζουν πως τα μεταλλαγμένα τρόφιμα είναι… οικολογικά!

Ο μύθος της κλιματικής αλλαγής

Θα αναρωτιέται κανένας πώς είναι δυνατόν σε παγκόσμιο επίπεδο να μην υπάρχουν σοβαρές έστω ενστάσεις απέναντι στην ιδεολογία της πράσινης ανάπτυξης. Οι λόγοι είναι πολλοί. Από τη μια, είναι γεγονός πως ο σύγχρονος καπιταλιστικός λόγος για την πράσινη ανάπτυξη έχει εγκολπώσει πολλές από τις διαπιστώσεις του ριζοσπαστικού – επαναστατικού οικολογικού κινήματος όπως αυτό ξεπήδησε μέσα από την πανσπερμία των ιδεών του Γαλλικού Μάη του ’68. Και είναι ακόμα σίγουρο πως το δυναμικό αυτού του κινήματος εν πολλοίς εγκατέλειψε την παλαιά επαναστατική του ρητορεία με αποτέλεσα να γίνει πόλος στο αστικό παιχνίδι της εξουσίας. Πόλος, που μάλιστα σε πολλές χώρες της Ευρώπης απειλεί να αντικαταστήσει την πάλαι ποτέ σοσιαλδημοκρατία η οποία άλλωστε έχει σχεδόν υιοθετήσει όλες τις πράσινες αναπτυξιακές εναλλακτικές πολιτικές ως δικές της στρατηγικές. Όμως, ο βασικότερος λόγος που η ιδεολογία της πράσινης ανάπτυξης κυριαρχεί είναι η επιβολή του φόβου της κλιματικής αλλαγής.

Το φάντασμα της κλιματικής αλλαγής πλανιέται πάνω από τον πλανήτη για τουλάχιστον μια 15ετία. Το σενάριο υπερθέρμανσης του πλανήτη, του συνακόλουθου λιωσίματος των πάγων και της κατακλυσμιαίας απότομης αύξηση των θαλασσών είναι σε όλους γνωστό. Το ότι ο καπιταλισμός, βέβαια, καταστρέφει τη φύση είναι κάτι παραπάνω από δεδομένο. Η εξάντληση των φυσικών πόρων, η συνεχής επιβάρυνση της ατμόσφαιρας με τα λεγόμενα αέρια του θερμοκηπίου, η καταστροφή των δασών στο όνομα της ανάπτυξης είναι μια πραγματικότητα. Όμως, ο καπιταλισμός καταστρέφει τη φύση εδώ και τουλάχιστον 2 αιώνες. Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τη σημερινή κατάσταση;

Η απάντηση δεν είναι καθόλου δύσκολη. Είναι η συνεχιζόμενη πετρελαϊκή κρίση. Η συνεχής αύξηση της τιμής του πετρελαίου κυρίως στις περιοχές όπου η άντλησή του ήταν παραδοσιακά φτηνή θέτει επιτακτικά την ανάγκη για αλλαγή του τεχνολογικού παραδείγματος. Η μάχη για την επιτάχυνση αυτών των αλλαγών μεταξύ των αντικρουόμενων συμφερόντων των ελίτ μαίνεται παγκόσμια εδώ και δύο τουλάχιστον δεκαετίες. Η αντίθεση των ευρωπαϊκών ελίτ στον δεύτερο πόλεμο στο Ιράκ, η σχεδόν τραγελαφική κόντρα στο Κιότο, όπου ολόκληρα κράτη ανάλογα με τα συμφέροντά τους έσερναν επιστήμονες τσαρλατάνους που υποστήριζαν πότε το ένα και πότε το άλλο, είναι λίγες από τις πτυχές αυτής της διαμάχης. Πέρα όμως από τις όποιες καθυστερήσεις επέβαλε το οικονομικό λόμπι των πετρελαίων και της βαριάς βιομηχανίας που αναδύθηκε κατά την οκταετία Μπους, είναι κάτι παραπάνω από εμφανές πως η απόφαση για αλλαγή του τεχνολογικού παραδείγματος έχει παρθεί εδώ και πολύ καιρό.

Σε παγκόσμιο επίπεδο η επιβολή του φόβου της κλιματικής αλλαγής συνδέεται με κατακλυσμιαία συνέδρια για το κλίμα που φτάνουν στα όρια της μεταφυσικής. Ενδεικτικό άλλωστε της προπαγανδιστικής φρενίτιδας είναι η παντελώς ατεκμηρίωτη επιστημονικά ραγδαία αύξηση της στάθμης των θαλασσών αλλά και η πρόκληση μεγάλων πλημμύρων και τσουνάμι τα επόμενα χρόνια. (Σημείωση: η αιτία των τσουνάμι είναι μόνο τεκτονική και δεν έχει καμία σχέση με το κλίμα). Η ουδετερότητα της επιστήμης αποδεικνύεται για μια ακόμα φορά ένα τεράστιο ψέμα καθώς δισεκατομμύρια δολάρια επενδύονται από εταιρίες κολοσσούς σε επιστημονικές ομάδες που χρησιμοποιούν τα όποια επιστημονικά δεδομένα για να παράγουν εφιαλτικά σενάρια πέρα από κάθε επιστημονική μεθοδολογία και λογική.

Αειφόρος ανάπτυξη

Στον κεντρικό πυρήνα, τέλος, της ιδεολογία της πράσινης ανάπτυξης συναντάμε την έννοια της αναπτυξιακής αειφορίας. Εδώ ο μύθος αποκαλύπτει το πιο κίβδηλο ιδεολόγημά του. Η σύνδεση των “φιλικών” προς το περιβάλλον προϊόντων με τη συνεχή και ανεμπόδιστη –εις το διηνεκές– ανάπτυξη είναι ένα πρόδηλο ψέμα. Πώς είναι δυνατόν οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης, η οποία εξ’ ορισμού σημαίνει τη διόγκωση και τη συσσώρευση του κεφαλαίου, να κινείται ανεμπόδιστα; Πώς μπορεί οποιαδήποτε μορφή εκμετάλλευσης να συγκεντρώνει πλούτο και να μην οδηγείται σε κρίση; Και ποιον άλλο μηχανισμό έχει ανακαλύψει ο “πράσινος” και “ειρηνικός” καπιταλισμός για να νικάει τις κρίσεις υπερσυσσώρευσης πέρα από την αλλαγή εκ νέου του τεχνολογικού παραδείγματος ή τον πόλεμο ως μαζική μηχανή καταστροφής;

Είναι κάτι παραπάνω από σαφές πως η μόνη ορατή λύση δεν είναι η πράσινη ανάπτυξη αλλά μια νέα διαδικασία προσανατολισμένη σε μία ποιοτική έννοια του πλούτου, δηλαδή μη οικονομική, που θα βάζει ως πρόταγμα την αντιστροφή της οικονομικής ανάπτυξης, τη συρρίκνωση της οικονομίας και θα αναθέτει κάθε ζωντανή ανθρώπινη ανάγκη στη διευθέτηση της πολιτικής συλλογικής απόφασης.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *